Wymienienie pól eksploatacji w umowie

Umowy przenoszące prawa autorskie są umowami, których celem jest zmiana uprawnionego z tytułu praw autorskich, innymi słowy mają one doprowadzić do sytuacji, w której zbywca przestaje być podmiotem przenoszonego prawa a staje się nim nabywca w przeniesionym zakresie. W poprzednim zdaniu warto zwrócić uwagę na jego końcowy fragment „w przeniesionym zakresie”. Dziś napiszę o wymienieniu w umowie pól eksploatacji.

W jaki sposób można wymienić pola eksploatacji w umowie ?

Art. 41 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej „prawo autorskie”) stanowi, że: „Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu, zwana dalej <<licencją>>, obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione”.

Wiele mądrych głów wypowiadało się w przedmiocie tego czy umowa przenosząca majątkowe prawa autorskie musi jednoznacznie i enumeratywnie wymieniać wszystkie pola eksploatacji, na których przeniesienie ma nastąpić, czy też w braku takiego wymienienia można odwołać się do zasad wykładni oświadczeń woli stron wynikających z kodeksu cywilnego i w konsekwencji „wyinterpretować” na jakich polach doszło do przeniesienia majątkowych praw autorskich. Jest to zagadnienie bardzo istotne, bowiem nie raz widziałem już umowy w których albo w ogóle nie wymieniano pól eksploatacji albo wykorzystywano zwroty „na wszystkich polach eksploatacji” albo „na polach eksploatacji o których mowa w art. 50 prawa autorskiego”.

W związku z tym warto zaprezentować poglądy odnoszące się do powyższych dylematów:

• Zwolennicy ścisłej wykładni art. 41 ust. 2 prawa autorskiego twierdzą, że wymóg wyraźnego wymienienia pól eksploatacji w umowie ma charakter bezwzględny, co w konsekwencji oznacza, że pominięcie danego pola eksploatacji prowadzi do tego, że nie jest ono objęte umową, a więc nie powoduje przeniesienia prawa w tym zakresie lub udzielenia licencji. Wskazuje się również, że nie jest wystarczające zawarcie w umowie zapisów zgodnie z którymi przeniesienie majątkowych praw autorskich obejmuje „wszystkie istniejące pola eksploatacji” albo do przejścia majątkowych praw autorskich dochodzi na „wszystkich wymienionych w ustawie polach eksploatacji” (tak – J. Barta, R. Markiewicz, T. Targosz, R. Bonecka)
• Zwolennicy liberalnej wykładni art. 41 ust. 2 prawa autorskiego stoją na stanowisku, że w sytuacji gdy pola eksploatacji zostały w umowie wymienione w sposób niewyraźny albo nie zostały wymienione w ogóle, to dopuszczalne jest dokonanie wykładni oświadczeń woli stron umowy w tym zakresie celem ustalenia jaki był „zgodny zamiar stron i cel umowy” (tak – M. Kępiński; J. Szczotka, P. Ślęzak, J. Szyjewska-Bagińska, B. Giesen).

Warto również wskazać, na pogląd E. Traple, która to twierdzi, że obowiązek specyfikacji należy stosować tylko w obrocie pierwotnym (pomiędzy twórcą a pierwszym nabywcą praw), natomiast w obrocie wtórnym dopuszczalne są umowy przewidujące przeniesienie całości majątkowych praw autorskich. Przy czym nawet przy takiej interpretacji trzeba pamiętać, że umowa musi określać „jakieś” pola eksploatacji, a co za tym idzie w sytuacji, gdy strony w ogóle nie wymienią żadnego pola albo pominą niektóre z nich, to należy uznać , że nie dochodzi do objęcia umową pól niewskazanych (odmiennie T. Targosz).

P. Żerański uważa, że niewłaściwe sformułowanie zakresu przeniesienie majątkowych praw autorskich będzie skutkować nieważnością umowy. Większość autorów (np. T. Targosz, K. Włodarska-Dziurzyńska) nie podziela jednak poglądu, że niewyraźne wymienienie pól eksploatacji skutkuje od razu nieważnością całej umowy.

A jakie poglądy znajdziemy w orzecznictwie ?

• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 października 2012 r. (sygn. I ACa 1244/11): „(…) Również do umów, o których mowa w art. 41 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych należy stosować reguły wykładni zawarte w art. 65 KC które wymagają przede wszystkim odniesienia się do całego złożonego oświadczenia woli, a nie jedynie do jego wybranego fragmentu, wymagają także zbadania okoliczności w jakich oświadczenie zostało złożone i jego celu. (…)
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2011 r. (sygn. I CSK 450/10): „(…)ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, mając na względzie cechy umów autorskich, tryb ich zawierania oraz podmioty zawierające te umowy przyjęła, że wprawdzie w umowie należy wyraźnie wymienić pola eksploatacji (art. 41 ust. 2 u.p.a.p.p.), jednakże w sytuacji, gdy nie określono sposobu korzystania z utworu, to powinien on być zgodny z charakterem i przeznaczeniem utworu oraz przyjętymi zwyczajami (art. 49 ust. 1 u.p.a.p.p.) (…) .Zgodnie z art. 41 ust. 2 u.p.a.p.p. umowa o korzystanie z utworu obejmuje pola eksploatacji, wyraźnie w niej wymienione. Przyjąć należy, że pole eksploatacji określone w postaci „wykorzystania zdjęć na okładce tygodnika” precyzuje je wystarczająco, tak aby pole eksploatacji uznać – według powołanego przepisu – za wyraźne(…)”
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2008 r. (sygn. V CNP 82/08): „(…)wykładnia art. 41 ust. 2 pr.aut.p.p. może nasuwać wątpliwości, skoro przepis ten zawiera stwierdzenie, że umowa licencyjna lub umowa o przeniesienie praw autorskich dotyczy pól eksploatacji, które zostały wyraźnie w niej wymienione. Wątpliwości mogą dotyczyć sytuacji, w której strony nie określą dostatecznie precyzyjnie sposobu eksploatacji, gdy użyte jest wspólne określenie dla kilku pól eksploatacji albo określenie nieujęte w katalogu określonym w art. 50 ustawy. Także zatem, gdy chodzi o ustalenie pól eksploatacji, jakie obejmuje umowa, należy odwołać się do sformułowanych w Kodeksie cywilnym reguł wykładni, nie tracąc z pola widzenia wskazówki interpretacyjnej wynikającej z art. 41 ust. 2 pr.aut.p.p., zawierającej nakaz interpretowania na korzyść twórcy tych wątpliwości, których nie można usunąć za pomocą wskazanych reguł (…)”
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2005 r. (sygn. III CK 124/05): „(…)art. 41 ust. 2 ustawy o prawie autorskim zakłada określenie w umowie pól eksploatacji za pomocą słów. W rezultacie należy przyjąć, iż według art. 41 ust. 2 ustawy o prawie autorskim strony mogą w dowolny sposób określić zakres korzystania z utworu przez nabywcę lub licencjobiorcę, byle tylko nie nasuwał on wątpliwości. Za dopuszczalne w świetle wymienionego przepisu trzeba także uznać wskazanie przez strony w umowie części jednego z pól eksploatacji, jak też połączenie w umowie kilku pól eksploatacji. Przepis art. 41 ust. 2 ustawy o prawie autorskim nie stoi przy tym na przeszkodzie stosowaniu przy wykładni umów o przeniesienie autorskich praw majątkowych oraz umów licencyjnych dla ustalenia objętych nimi pól eksploatacji reguł interpretacyjnych wynikających z art. 65 k.c.). W odniesieniu do wykładni wspomnianych umów, z art. 41 ust. 2 ustawy o prawie autorskim, którego celem jest ochrona twórcy jako strony na ogół słabszej, da się wywieść jedynie dyrektywę nakazującą usunięcie ewentualnych wątpliwości co do zakresu możliwości korzystania z utworu przez nabywcę lub licencjobiorcę na rzecz tej z nasuwających się ewentualności interpretacyjnych, według której zakres ten jest węższy (…)”

Co można wyciągnąć z powyższego ?

Jeżeli w umowie w ogóle nie będzie zapisów o przeniesieniu praw autorskich to nie ma wątpliwości, że do przeniesienia majątkowych praw autorskich nie dojdzie.

Jeżeli w umowie zapisano, że dochodzi do przeniesienia majątkowych praw autorskich, ale nieprecyzyjnie określono pola eksploatacji (np. użyto zwrotu: „na wszystkich polach eksploatacji potrzebnych do przygotowania serwisu www”) to wówczas osoba zainteresowana powinna sięgnąć do argumentów osób, które prezentują liberalną wykładnię art. 41 ust. 2 prawa autorskiego. Warto jednak pamiętać, że istnieje duże ryzyko uznania takiego zapisu za niejednoznaczny a przeciwnik wykorzysta argumentację  np. A. Laskowskiej, T. Targosza czy J. Barty.

Jeżeli w umowie zapisano, że dochodzi do przeniesienia majątkowych praw autorskich i użyto sformułowania „na wszystkich polach o których mowa w art. 50 prawa autorskiego” to patrząc na orzecznictwo należy dojść do wniosku, że jest to jednoznaczne sformułowanie, choć są również stanowiska odmienne, które mówią, iż tego rodzaju klauzule nie są skuteczne na gruncie art. 41 ust. 2 prawa autorskiego (np. J. Barta, R. Markiewicz, E. Taple).

Podsumowanie

Słowem podsumowania warto wskazać, że wymóg „wyraźnego wymienienia pól eksploatacji” należy rozumieć nie jako obowiązek dosłownego przytaczania zwrotów ustawowych lecz raczej jako obowiązek wyraźnego dookreślenia w konkretnej umowie zakresu przenoszonych praw. Pożądane jest, by zakres przeniesienia był możliwie jednoznacznie określony, ponieważ ma to znaczenie nie tylko dla samych stron umowy ale też dla potencjalnych przyszłych kontrahentów (nie można bowiem przenieść więcej niż samemu się nabyło i nie ma czegoś takiego jak nabycia praw autorskich w dobrej wierze od nieuprawnionego). Wykładnia liberalna daje szansę na „uratowanie” umowy, ale czy oby na pewno warto ryzykować ? Ja wolę przygotowywać umowy, które dają mniej stresu 😉

Wykorzystane zdjęcie:

Author: opensourceway / photo on flickr
License: Attribution-ShareAlike License